Rozdział 4 zatytułowany został ,,Sektor Obywatelski”, w którym wskazano, że ,,w celu zaktywizowania społeczeństwa polskiego wokół realizacji dobra publicznego, kształtowania wspólnotowych motywacji i patriotycznych postaw obywateli, i tym samym stworzenia warunków dla poprawy sprawności rządzenia w Polsce, konieczna jest systemowa reforma sektora obywatelskiego”.
Wskazano również co należy uczynić aby tego dokonać, i tak: ,,w celu poprawy jakości państwa i osiągnięcia prawdziwej zmiany cywilizacyjnej w zakresie sprawności jego instytucji oraz jakości i poziomu życia społeczeństwa, poprzez wyzwolenie owych zasobów obywatelskiej kreatywności Polaków dla realizacji dobra wspólnego, Prawo i Sprawiedliwość postuluje przeprowadzenie systemowej, głębokiej, instytucjonalnej reformy warunków funkcjonowania sektora obywatelskiego w Polsce. Reforma taka powinna obejmować dwa cele strategiczne: reformę debaty publicznej oraz reformę sektora instytucji obywatelskich”.
Do reformy debaty publicznej nie będę się w tym momencie odnosił. Natomiast reforma sektora instytucji obywatelskich powinna się odbyć, ponieważ ,,instytucje społeczeństwa obywatelskiego w Polsce – jak wskazują liczne badania porównawcze – mają charakter enklawowy i są jednymi z najsłabszych i relatywnie najmniej licznych w Europie. W naszym życiu publicznym odgrywają rolę marginalną. Także wskaźniki partycypacji obywatelskiej i kapitału społecznego są na szarym końcu statystyk europejskich. Większość prodemokratycznych i aktywizujących funkcji sektora obywatelskiego, szczególnie jego funkcja kontrolna wobec władzy, partycypacja obywatelska w procesach podejmowania decyzji politycznych czy funkcja ekspercka, jest bardzo osłabiona. Niepokoi zwłaszcza słabość organizacji strażniczych, eksperckich i konsumenckich oraz pozorowany charakter instytucji dialogu obywatelskiego i społecznego. Od lat nie zrealizowany jest w Polsce postulat otwartego dostępu do tanich usług prawniczych dla obywateli w ramach specjalistycznej sieci instytucji pozarządowych. Sektor obywatelski w żadnym razie nie jest więc w Polsce realnym – równym – partnerem w życiu publicznym i społecznym dla znacznie silniejszych sektorów władzy politycznej, ekonomicznej, medialnej czy samorządowej. Dodatkowo obserwujemy ostatnio bardzo niebezpieczną tendencję do biurokratyzacji, komercjalizacji i coraz większego uzależnienia sektora obywatelskiego od dysponentów środków publicznych (w tym funduszy europejskich), co z kolei skutkuje zjawiskiem odchodzenia organizacji pozarządowych od ich misji obywatelskich. Jednocześnie postępuje istotne materialne rozwarstwienie sektora. Dominują w nim profesjonalne, zamożne i zbiurokratyzowane organizacje posiadające na ogół dostęp do środków europejskich (choć te trafiają w Polsce jedynie do ok. 15% wszystkich organizacji pozarządowych), gdy olbrzymia większość oddolnie tworzonych inicjatyw obywatelskich boryka się na co dzień z ogromnymi trudnościami organizacyjno-finansowymi. Stanowi to istotną barierę dla rozwoju powszechnej partycypacji obywatelskiej”.
W programie zaproponowano instytucjonalną reformę sektora obywatelskiego, która przeprowadzona powinna być z uwzględnieniem siedmiu podstawowych zasad: 1) zasada kompleksowości zmian; 2) zasada uspołecznienia (uobywatelnienia) procesów zarządzania; 3) zasada myślenia strategicznego i stałego monitorowania zmian; 4) zasada powielania dobrych praktyk; 5) zasada zróżnicowania źródeł finansowania inicjatyw obywatelskich i budowy niezależności materialnej sektora i jego uczestników; 6) zasada poszanowania inicjatyw oddolnych; 7) zasada przestrzegania mechanizmów samoregulacyjnych (np. procedur zawartych w karcie etycznej sektora pozarządowego).
W telegraficznym skrócie przedstawię wydarzenia, jakie mają przyczyniać się do reformy sektora instytucji obywatelskich. Po zmianie rządu w listopadzie 2015 r. powołany został p. Wojciech Kaczmarczyk pełnomocnikiem rządu ds. społeczeństwa obywatelskiego i równego traktowania[1]. Dnia 23 marca 2016 r. w Kancelarii Prezesa Rady Ministrów została zorganizowana konferencja pt. "Wsparcie społeczeństwa obywatelskiego w Polsce"[2], w której czasie przedstawiano koncepcję współpracy z organizacjami pozarządowymi. We wrześniu 2016 r. p. Wojciech Kaczmarczyk został odwołany z funkcji pełnomocnika rządu ds. społeczeństwa obywatelskiego i równego traktowania, a powołany został p. Adam Lipiński. Z kolei p. Wojciech Kaczmarczyk został Dyrektorem w Departamencie Społeczeństwa Obywatelskiego w KPRM. Kolejnym elementem jest projekt ustawy z dnia 31 października 2016 r. o Narodowym Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego[3] w którym wskazano, że:
- Ustawa określa zadania i organizację Narodowego Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego, zwanego dalej „Narodowym Centrum”.
- Narodowe Centrum jest instytucją właściwą w sprawach wspierania rozwoju społeczeństwa obywatelskiego oraz pożytku publicznego i wolontariatu, w tym koordynowania i organizowania współpracy organów administracji publicznej i podmiotów działających w sferze pożytku publicznego, w zakresie określonym w ustawie z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz. U. z 2016 r. poz. 239 i 395).
- Nadzór nad działalnością Narodowego Centrum sprawuje Prezes Rady Ministrów.
- Narodowe Centrum jest agencją wykonawczą w rozumieniu ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz. U. z 2013 r. poz. 885, z późn. zm.2) powołaną do realizacji zadań z zakresu rozwoju społeczeństwa obywatelskiego.
- Organami Narodowego Centrum mają być: 1) Prezes Narodowego Centrum; 2) Rada Narodowego Centrum.
- W skład Rady Narodowego Centrum wchodzi: 1) członek wyznaczony przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej 2) 3 członków wyznaczonych przez Prezesa Rady Ministrów; 3) członek wyznaczony przez ministra właściwego do spraw finansów publicznych; 4) 2 członków wyznaczonych przez Radę Działalności Pożytku Publicznego.
- Realizacja zadań Narodowego Centrum obejmuje w szczególności: 1) określanie zakresów tematycznych projektów, terminów i warunków ich wykonania; 2) ogłaszanie konkursów na wykonanie projektów; 3) ocenę i wybór wniosków na wykonanie projektów, zwanych dalej „wnioskami”; 4) zawieranie umów na wykonanie projektów i ich finansowanie; 5) nadzór nad wykonaniem projektów, ich odbiór, ocenę i rozliczenie finansowe.
- Przychodami Narodowego Centrum mają być środki finansowe otrzymywane w formie: 1) dotacji celowej na realizację programów i zadań przekazywanej na wniosek Prezesa Narodowego Centrum; 2) dotacji podmiotowej na pokrycie bieżących kosztów zarządzania programami i zadaniami, realizowanymi przez Narodowe Centrum zadaniami; 3) dotacji celowej na finansowanie lub dofinansowanie kosztów inwestycji dotyczących obsługi realizacji zadań.
- Przychodami Narodowego Centrum mogą być środki finansowe pochodzące z innych źródeł, a w szczególności z: 1) budżetu Unii Europejskiej; 2) programów międzynarodowych; 3) odsetek od środków zgromadzonych na rachunkach bankowych Narodowego Centrum, z wyjątkiem odsetek od środków pochodzących z dotacji budżetowych; 4) zapisów i darowizn.
Ponadto w Ocenie Skutków Regulacji wskazano, że obecnie ,,W Polsce jednostką odpowiedzialną za wdrożenie i promocję rozwiązań przyjętych w ustawie o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie jest Departament Pożytku Publicznego (DPP), podległy ministrowi właściwemu ds. zabezpieczenia społecznego. Takie rozwiązanie sprawia, że sektor może być postrzegany głównie przez pryzmat pomocy socjalnej i świadczących ją organizacji. Tymczasem w zasięgu zainteresowania organu odpowiadającego za rozwój sektora powinna znajdować się wielowymiarowa całość strategicznych wyzwań, obejmujących m.in. takie kwestie jak działalność strażnicza i rzecznicza, edukacja obywatelska i historyczna, wolontariat młodzieżowy, dyplomacja obywatelska, rozwój mediów obywatelskich itd. Obecnie brakuje instytucji, która gromadzi dane ze wszystkich ministerstw i dysponuje pełnią informacji o zakresie i rodzajach wsparcia państwa dla rozwoju III sektora, co umożliwiałoby analizę i podejmowanie lepszych decyzji opartych na dowodach. Pierwszym krokiem w tym kierunku było powołanie Pełnomocnika rządu ds. społeczeństwa obywatelskiego, do którego zadań należy m.in. przygotowanie projektu niniejszej ustawy. Projektowana nowa instytucja przejmie zadania DPP, rozszerzając je o nowe priorytety. Rozwiązanie to pozwoli uzyskać perspektywę horyzontalną w zakresie koordynacji i monitoringu polityk wsparcia państwa dla sektora pozarządowego, niemożliwą z poziomu DPP w Ministerstwie Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej”.
Źródłem finansowania Narodowego Centrum mają być środki z rezerwy celowej budżetu państwa, które w roku 2017 wyniosą 3.500.000 zł, a w kolejnych 10 latach będą się kształtować na poziomie 37.500.000 zł. Środki te będą przeznaczone na: 1. pokrycie bieżących kosztów działania Centrum. Do Narodowego Centrum zostaną przeniesione środki z rezerwy celowej na realizację Programu Fundusz Inicjatyw Obywatelskich (P FIO) w wysokości 60.000.000 mln zł., które w projekcie budżetu na 2017 r. pozostają obecnie w dyspozycji ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego. Środki te będą przeznaczone na: 2. realizację P FIO, 3. pokrycie bieżących kosztów zarządzania P FIO, realizowanymi przez Narodowe Centrum zadaniami, o których mowa w pkt 1, w tym kosztów wynagradzania ekspertów, 4. finansowanie lub dofinansowanie kosztów inwestycji dotyczących obsługi realizacji zadań, o których mowa w pkt 2. Zatrudnienie w Centrum ma wynieść 29 etatów W 2017 r. Centrum ma rozpocząć działalność od 1 lutego i pełną zdolność operacyjną osiągnie w ciągu 6-8 tygodni. Koszty wynagrodzeń: 2.700.000 zł. Koszty utworzenia stanowisk pracy: 250.000 zł. Koszty wyjazdów i delegacji służbowych: 150.000 zł. Koszty ekspertyz i analiz: 100 000 zł. Koszty wynajmu powierzchni biurowej: 300.000 zł.
W mojej ocenie powyższe przedstawienie poszczególnych zagadnień merytorycznych powinno być wstępem do debaty publicznej.
Proszę również o zapoznanie się z moją wcześniejszą oceną funkcjonowania organizacji pozarządowych str. 4-9 https://www.ptsr.org.pl/dane/images/SMexpress/smekspress_nr41.pdf
Kilka przykładów publikacji o ,,planowanym zamachu na organizacje pozarządowe":
http://wyborcza.pl/7,75968,20924093,wiadomosci-atakuja-organizacje-pozarzadowe-skonczy-sie-jak.html
http://www.ipla.tv/Prawy-do-lewego-lewy-do-prawego-zamach-na-spolecze/vod-7070073
[1] https://www.premier.gov.pl/wydarzenia/aktualnosci/wojciech-kaczmarczyk-pelnomocnikiem-rzadu-ds-spoleczenstwa-obywatelskiego-i.html
[2] http://www.spoleczenstwoobywatelskie.gov.pl/sites/default/files/ostateczny_program_konferencji.pdf
[3] Wykaz prac legislacyjnych https://bip.kprm.gov.pl/kpr/form/r70764630898725,Projekt-ustawy-o-Narodowym-Centrum-Rozwoju-Spoleczenstwa-Obywatelskiego.html
mPolska24
